Echte valeriaan (Valeriana officinalis) is een kruidachtige plant uit de kamperfoeliefamilie (Caprifoliaceae).
Valeriaan is een bekende plant binnen de fytotherapie. Extracten van deze plant (verkregen door extractie met water of 70% ethanol in water) kunnen effectief zijn bij slapeloosheid.
Hoewel veel mensen de geur van valeriaan onaangenaam vinden, werd het in de 16e eeuw gebruikt als parfum en als geurstof aan de was toegevoegd. Valeriaan heeft op katten een onweerstaanbare en sterk prikkelende werking. Omdat katten zo dol zijn op de geur heeft de plant als alternatieve naam ‘kattenkruid’; niet te verwarren met de niet-verwante soort wild kattenkruid (Nepeta cataria). De typische doordringende geur van de wortel ontwikkelt zich pas bij het drogen.
Plantengemeenschap
De echte valeriaan is een kensoort voor het onderverbond Circaeo-Alnenion van het verbond van els en gewone vogelkers (Alno-padion).
Ecologie
Echte valeriaan is waardplant voor de vlinders Depressaria pulcherrimella, Pandemis dumetana en de woudparelmoervlinder
Toepassingen
Al bij de Oude Grieken en Romeinen werd valeriaan als krampstillend middel gebruikt. Het zou ook helpen tegen de pest. De veronderstelde rustgevende werking werd voor het eerst in de 18e eeuw beschreven.
Er zijn vele studies verricht om het werkingsmechanisme van de valeriaanextracten te achterhalen, hier is echter geen eenduidig mechanisme uitgekomen. Er is bekend dat valeriaanzuur ingrijpt op de gamma-aminoboterzuur-A (GABAA) receptor. GABA receptoren spelen een belangrijke rol in het inhiberen van signalen van zenuwcellen. Er is echter niet bekend of en hoe valeriaanzuur door de bloed-hersenbarrière kan worden getransporteerd.
De resultaten van onderzoeken die de werkzaamheid van valeriaanextracten onderzochten zijn niet eenduidig over de effecten op de slaap; er lijkt een effect op de slaaplatentie te zijn (de tijdsduur die het kost om in slaap te vallen). Tevens lijkt er een langere SWS (Slow-Wave-Sleep) periode te zijn; dit is de diepe slaap tijdens een slaapperiode. Maar andere studies konden geen enkele effectiviteit aantonen.
Wegens de relatief lichte bijwerkingen wordt valeriaan gebruikt als alternatief voor kalmeringsmiddelen als benzodiazepines. Het is ook een ingrediënt van kraamanijs.
Veiligheid
Bepaalde delen van de wortel van de plant bevatten mutagene en cytotoxische bestanddelen. In preparaten op valeriaanbasis zijn deze uitgezuiverd en niet meer detecteerbaar aanwezig. Het middel wordt afgeraden bij mensen met leverproblemen en zwangere vrouwen.